با وجود گذشت چندین روز از وضع بیانیه لوزان میان ایران و شش قدرت جهانی، واکنش های بین المللی به این رخداد همچنان ادامه دارد. منتقدین به این بیانیه در سطح ایران، آمریکا و برخی اعضای جامعه بین المللی هر یک از زوایایی به این اتفاق نظر نگریسته و به تحلیل آن می پردازند. موافقین این رویداد نیز به اشکال ممکن در پی توجیه آن بر آمده و این امر را بهترین توافق ممکن میان طرفین ارزیابی می کنند.

فارغ از انتقادها و حمایت های موجود از بیانیه لوزان یکی از مباحث کلیدی مناقشه برانگیز میان طرفین نحوه چگونگی رفع تحریم ها و تعداد آن هاست. مقامات جمهوری اسلامی صراحتا اعلام نموده اند که تمامی تحریم ها می بایست در روز وضع توافق نهایی از میان برداشته شوند، این در حالی است که طرف مقابل نظرات متعدد و متفاوتی را در این باره اتخاذ کرده است. نکته حائز اهمیت دیگر در این باره این که در صورت اعمال رفع تحریم ها آن گونه که مقامات کشورمان مایلند اساسا چه میزان از تحریم های تحمیل شده بر ایران برداشته خواهد شد؟ چرا که مطابق آن چه که در بیانیه لوزان آمده است در صورت موفقیت صددرصدی طرفین در وضع یک توافق، صرفا تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران برداشته خواهد شد و مابقی تحریم ها پابرجا خواهد ماند. وندی شرمن مذاکره کننده ارشد هسته ای آمریکا نیز بارها بدین مسئله اشاره کرده و صراحتا گفته است: «...اجازه بدهید درباره این مساله شفاف حرف بزنم. هیچ معامله بزرگی با ایران وجود ندارد. مذاکرات تنها درباره برنامه هسته‌ای آن‌ها (ایران) است. ما کاملا در جریان مسائلی که در منطقه خاورمیانه می‌گذرد، هستیم. تمام تحریم‌های ما علیه ایران درباره حمایت از تروریسم باقی می‌ماند، تمام تحریم‌های حقوق بشری باقی می‌ماند، تمام نگرانی‌ها درباره بی‌ثبات‌سازی خاورمیانه باقی می‌ماند و این مساله برای یک زمان بسیار بسیار طولانی باقی می‌ماند.»

با توجه به این که بنابر توافق حاصله صرفا تحریم های هسته ای برداشته خواهند شد هم چنان شاهد پابرجایی انبوهی از تحریم ها بر علیه ایران خواهیم بود. ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که حتی شماری از تحریم های وضع شده از سوی اروپا و آمریکا پس از بالا گرفتن مناقشه هسته ای کشورمان علاوه بر مسئله هسته ای، برچسب نقض حقوق بشر، حمایت از تروریسم و... نیز خورده اند که احتمالا و با توجه به مواضع طرف مقابل در آینده پابرجا خواهند ماند.

نکته مهم دیگر در این باره این که تحریم های فوق از سه سو بر علیه جمهوری اسلامی ایران تحمیل شده است. شورای امنیت سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده سه طرف واضع این تحریم ها هستند. باید توجه داشت تحریم‌های یک جانبه امریکا علیه ايران خود نیز به دو مرجع باز می ‌گردد. تحریم‌هایی که از سوی رئیس جمهوری امریکا اعمال می ‌شود و به فرمان‌های اجرایی دولت امریکا علیه ایران مشهور است و دوم قوانین مصوب کنگره.

کاخ سفید صراحتا اظهار داشته است که در صورت وضع توافق میان دو طرف، ایالات متحده تنها متعهد به رفع تحریم هایی است که تحت عنوان فرامین اجرایی از سوی رئیس جمهور اعمال شده و در رابطه با مسئله هسته ای بوده است. البته کاخ سفید این نکته را نیز بیان داشته که جهت بر طرف نمودن تحریم های کنگره به گفتگو با این نهاد قدرتمند خواهد پرداخت که با توجه به مواضع سرسختانه سنا و مجلس نمایندگان دور از ذهن به نظر می آید.

برای درک بهتر مسئله فوق در ادامه به ارائه جداول کاملی از تحریم های تحمیل شده بر علیه کشورمان از سوی قدرت های غربی و سازمان ملل متحد از ابتدای انقلاب تا کنون، دلایل وضع آن ها و میزان اثرگذاری شان خواهیم پرداخت و در انتها به ارائه این مسئله می پردازیم که در صورت توافق حداکثری با طرف مقابل چه میزان از تحریم های فعلی لغو خواهد شد.

** تحریم های وضع شده از سوی ایالات متحده **

از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی در ایران تا کنون شدیدترین تحریم ها بر علیه کشورمان از سوی ایالات متحده آمریکا وضع شده است. در این میان دو نهاد ریاست جمهوری ایالات متحده و کنگره این کشور در موارد متعدد و جداگانه ای مبادرت به اعمال این تحریم ها نموده اند که در این بخش و به شکلی تفکیک شده به ارائه تحریم های هر یک از دو نهاد فوق الذکر خواهیم پرداخت. لازم به ذکر است صرفا تحریم هایی که به تنهایی برچسب هسته ای بر آنها خورده شده است لغو خواهد گردید، که این امر نیز مختص تحریم های کاخ سفید خواهد.

** تحریم های وضع شده از سوی اتحادیه اروپا **

اتحادیه اروپا همسو با ایالات متحده آمریکا در سال های اخیر و به بهانه های مکرر مبادرت به وضع تحریم های گسترده با عناوین مختلفی نموده است. در این بخش و به شکلی تفکیک شده به ارائه تحریم های اتحادیه اروپا خواهیم پرداخت. لازم به ذکر است صرفا تحریم هایی که به تنهایی برچسب هسته ای بر آنها خورده شده است لغو خواهد گردید.

** تحریم های وضع شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد **

از ابتدای سال 2006 تا پیش از آغاز گفتگوهای اخیر هسته ای، شورای امنیت سازمان ملل متحد با فشار شدید ایالات متحده و قدرت های اروپایی تحریم های پی در پی را جهت متوقف نمودن برنامه هسته ای کشورمان پیگیری نموده است و این امر منجر به تصویب چند قطعنامه در شورای امنیت و اعمال برخی تحریم های بین المللی شده است. در این بخش و به شکلی تفکیک شده به ارائه تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد خواهیم پرداخت. لازم به ذکر است صرفا تحریم هایی که به تنهایی برچسب هسته ای بر آنها خورده شده است لغو خواهد گردید.

نتیجه گیری:

برآورد مذاکرات اخیر هسته ای و دستیابی به توافقی در این باره نشان می دهد که علی رغم رفع احتمالی تحریم هایی که به واسطه عدم توقف برنامه هسته ای کشورمان از شورای امنیت سازمان ملل، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا تحمیل شده است، همچنان شمار کثیری از تحریم های بین المللی پابرجا خواهد ماند و بر خلاف برخی نظریه پردازی ها مبنی بر ایجاد تحولی عظیم در صورت دستیابی به راه حلی در این باره، می توان بیان داشت که تداوم رویکرد فوق و حل معضل هسته ای کشورمان صرفا به مانند شوکی کوتاه مدت عمل کرده و رونقی مقطعی ایجاد خواهد کرد.

بررسی مقوله فوق نشان می دهد که آن چنان که مقام معظم رهبری نیز بارها تاکید فرموده اند، فارغ از نتایج حاصل از گفتگوها ضرورت دارد که مسئولین امر تمامی تخم مرغ های خویش را در سبد این گفتگوها قرار نداده و حتی با رفع احتمالی تحریم های یاد شده، به مسئله اقتصاد مقاومتی و تمرکز بر سرمایه های داخلی به عنوان تنها راه موفقیت کشور و عبور از تعارضات بین المللی تحمیل شده به نظام جمهوری اسلامی بنگرند.

در انتها بایستی ذکر کرد که نظام جمهوری اسلامی در طول حیات خویش به تجربه گرانقدر نحوه کاهش تاثیر گذاری تحریم ها و عبور از پیامدهای آن دست یافته و بسیاری از تحریم ها را با وجود پابرجایی شان بی اثر نموده است. نمودار زیر مطالعه موردی در باب کارایی 204 تحریم اعمال شده علیه شرکت ها، سازمان ها، نهادها و...ایرانی است که نشان می دهد تنها یک سوم از تحریم های تحمیل شده دارای اثر گذاری بالایی بوده اند.

پانوشت:

1- Sanctions against Iran

2- List of United Nations resolutions concerning Iran

3- Iran Sanctions and Embargoes

4- The Lengthening List of Iran Sanctions

5- UN Sanctions Against Iran

6- Security Council Committee established pursuant to resolution 1737 (2006)

7- Australia fully implements the United Nations Security Council (UNSC) sanctions regime in relation to Iran. +Link2